FENOMEN

Isaiah Berlin İle Söyleşi
BRYAN MAGEE

MAGEE- Bu açış konuşmasında bir giriş olarak bazı temel sorunları ele almayı öneriyorum. Herhangi bir kimse felsefeye neden ilgi duysun? Felsefe niçin önemlidir? Felsefe tam nedir? Bu soruları tartışmak için buraya davet ettiğim Sir Isaiah Berlin uluslararası üne sahip, Karl Marx’ın biyografisinin yazarı ve özellikle düşün tarihi alanındaki bilgisiyle tanınmış bir filozof. 

TARTIŞMA

 MAGEE- Kendi isteğiyle veya eğitim yoluyla felsefeye ilgi duymamış bir kimseye, felsefeye ilgi göstermesi için ne gibi nedenler öne sürülebilir?

 BERLIN- Herşeyden önce felsefi sorular kendinden ilginç sorular. Çoğu kez de bu sorular, birçok normal inançların temelinde yatan varsayımlarla ilgili. İnsanlar varsayımlarının fazla irdelenmesini pek istemezler –inançların temelini anlamaya itildikleri zaman kendilerini rahatsız hissetmeye başlıyorlar- fakat, gerçekte sağduyuya dayanana bir çok inançların temel varsayımları felsefi çözümlemenin alanına girer. Bu temel varsayımlar eleştirel bir gözle irdelendiklerinde bazen ilk görünüşlerinden çok az daha sağlam, anlam ve uzantıları ise oldukça bulanık olarak karşımıza çıkarlar. Bu soruları inceleyerek filozoflar insanların kendi haklarında bilgi edinmelerini sağlarlar.

MAGEE- Hepimiz bir noktadan sonra, temel var göstermeye başlıyoruz. Bu neden böyle?

BERLIN- İnsanlar fazla irdelenmekten hoşlanmıyorlar –dayandıkları temellerin ortaya çıkarılmasından ve yakından incelenmesinden rahatsız oluyorlar- kısmen de insanın etkinlik gereksinimi bu tür sorgulamayı kulakardı etmeyi gerektiriyor. Eğer belirli bir yaşam biçimini benimsemişseniz, durmadan “Niçin bunu böyle yaşıyorsunuz, benimsediğiniz amaçların doğru amaçlar olduğundan emin misiniz? Yaptığınız şeylerin inandığınızı söylediğiniz ahlak kural, ilke ve ülkülerine ters düşmediğinden emin misiniz? Benimsediğiniz bazı değerlerin çelişkili olduğunu kabul etmekten çekinmediğinizden emin misiniz? İkircilikli bir durumla karşılaştığınızda, bazen bu durumu olduğu gibi görmekten çekindiğiniz için, durumu görmezlikten gelip, sorumluluğu devlete, kiliseye, sınıf ilişkilerine veya üyesi olduğunuz kuruluşa, basit ve temiz insanların genel ahlak anlayışına yüklediğiniz olmaz mı?” gibi soruların sorulması insanları sinirlendirip kızdırır, kendilerine güvenlerini yitirmelerine neden olur ve doğal olarak bu gibi sorulara karşı bir karşı koyma eğilimi yaratır.Platon Sokrates’e "sorgulanmayan bir yaşamın yaşamaya değer olmadığını" söyletmiştir. Fakat eğer toplumda herkes durmadan inançların dayanaklarını irdeleyen kuşkulu aydınlar olmaya başlarsa, bir şeyler yapma olanağını yitirirler. Ama, bu tür öndayanaklar sorgulanmazsa da, bu kere toplum kemikleşir, inançlar dogmatikleşir ve düşün yavaşlaşır. Rahat,  sorgulanmayan bir dogma sedirine uzandıklarında, toplumlar uykuya dalabilirler. İmgelemin gelişmesi, aklın çalışması, düşün yaşamının gerilememesi ve doğrunun (veya adaletin ya da kendini gerçekleştirmenin) peşinden gitmenin durmaması, varsayımların sorgulanmasına, öndayanakların –hiç olmazsa yeterli derecede- irdelenmesine bağlıdır.  İnsanlar  ve düşünceler, babaya başkaldırarak, babayı yoketmeseler bile –babanın inançlarına başkaldırarak ve yeni inançlar geliştirerek ilerlerler. Gelişme ve ilerleme buna bağlıdır. Bu süreç içinde rahatsız edici soruları soranlar ve cevaplarını derin bir şekilde merak edenler en önemli rolü oynamış olurlar. Genellikle, her toplumda böyle kişilerin sayısı çok azdır. Bu tür etkinliği sistematik olarak ve eleştiriye açık ussal bir yöntemle yürütenlere filozof denir.